Οι παροιμίες είναι σύντομες, σφριγηλές σε νόημα, παραινετικές προτάσεις λαϊκής σοφίας, που πέρασαν σε γενική χρήση.
Συχνά είναι έμμετρες και εκφράζουν με περιεκτικό, αλληγορικό τρόπο, αλήθειες που αποτελούν απόσταγμα της πείρας του λαού.
Οι λαϊκές αυτές ρήσεις συχνά έχουν σατιρική ή σκωπτική πρόθεση.
Σχεδόν το 95% των ελληνικών παροιμιών είναι έμμετρες. Μερικές απ' αυτές είναι αντιφατικές, και, για να τις κατανοήσουμε καλύτερα, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι εκφράζουν τη νοοτροπία που επικρατούσε πριν από μερικούς αιώνες.
Μερικές παροιμίες παρουσιάζουν ελαφρές αποκλίσεις από τους γραμματικούς κανόνες και είναι διατυπωμένες σε τοπική διάλεκτο.
Η λέξη παροιμία (λατιν. proverbium) είναι γνωστή τουλάχιστον από το έτος 458 π.Χ., οπότε τη συναντάμε στον Αγαμέμνονα (στίχ. 264) του Αισχύλου. Ο Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς, ο σημαντικότερος έλληνας λεξικογράφος, (5οςαιώνας μ.Χ.), γράφει:
"Παροιμία, βιωφελής λόγος παρά την οδόν λεγόμενος, οίον παροδία· οίμος γαρ η οδός".
Σχολιάζοντας την αναφορά αυτή ο Δημήτριος Λουκάτος, διακεκριμένος καθηγητής της Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, διευκρινίζει:
"Ώστε ήταν κάτι συνοδευτικό και βοηθητικό για τους ανθρώπους η παροιμία, είτε στη ρύμη του λόγου τους ("εν παρόδω"), είτε στο δρόμο της όλης πορείας τους στη ζωή".
Άλλη μια θεωρία για την προέλευση της λέξης παροιμία είναι ότι αυτή προέρχεται από την πρόθεση παρά (πλησίον, κοντά) και τη λέξη οιμός, που στην αρχαία ελληνική γλώσσα σημαίνει οδός, δρόμος (πρβλ. προοίμιον). Κατά την αρχαιότητα υπήρχε η συνήθεια να χαράσσουν κάτω από τις προτομές του θεού Ερμή, που ήταν ο προστάτης των οδοιπόρων, στις ερμές, οι οποίες βρίσκονταν σε κύρια σημεία των οδών, σταυροδρόμια και άλλα κεντρικά σημεία, σύντομα διδακτικά συνθήματα.
Τα συνθήματα αυτά, σύντομες, περιεκτικές σε νόημα προτάσεις, έγιναν δημοφιλή και πέρασαν στο στόμα του λαού ως παροιμίες.
Οι παροιμίες περιέχουν έντονες παρατηρήσεις για την καθημερινή ζωή, αποτελούν λαϊκή φιλοσοφία, και μας παρέχουν βαθιά γνώση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και του χαρακτήρα.
Επέζησαν χάρη στη συντομία τους, στην ομοιοκαταληξία τους και στον ρυθμό τους, στοιχεία που είναι ευχάριστα στην ακοή και που συντελούν στην απομνημόνευση.
Από τους πολλούς ορισμούς που δόθηκαν για την παροιμία αξίζει να αναφέρουμε εδώ τον ορισμό του γνωστού παροιμιολόγου Archer Taylor:
Η παροιμία είναι ένας λιτός διδακτικός λόγος που είναι παραδοσιακά κοινής χρήσης ή, όπως λέει ένα επίγραμμα, είναι "η σοφία των πολλών και η εξυπνάδα του ενός". Συνήθως υποδεικνύει έναν τρόπο ενέργειας ή εκφράζει μια κρίση για μια κατάσταση.
Ο Taylor προχωρεί εξηγώντας τον ορισμό του με παραδείγματα:
Η παροιμία μπορεί να δηλώνει απλώς ένα γεγονός: Η τιμιότητα είναι η καλύτερη πολιτική, Τέλος καλό, όλα καλά, ή να είναι μεταφορά που αναφέρεται σε μια κατάσταση: Μην αλλάζεις άλογο όταν περνάς ποτάμι, Μην κόβεις τη μύτη σου μόνο και μόνο για να εκδικηθείς.
Σε πολλές παροιμίες και ιδιαίτερα σε κείνες που αναφέρονται σε ιατρικές ή νομικές έννοιες ή στον καιρό, το διδακτικό στοιχείο αποτελεί συμπύκνωση πείρας ή έναν σύντομα διαμορφωθέντα κανόνα: Βροχή πριν τις εφτά, καλοκαιρία πριν από τις έντεκα, Δύο λέξεις σε μία συμφωνία, Η σιωπή δηλώνει παραδοχή.
Ένας περισσότερο ακριβής και περιεκτικός ορισμός για την παροιμία δόθηκε από τον Δημήτριο Λουκάτο:
Παροιμία είναι ο μικρός έμμετρος ή πεζός λόγος, που διατυπώνει παραστατικά και συχνότατα αλληγορικά μια σοφή γνώμη, μια διαπίστωση, μια συμβουλή, και που επαναλαμβάνεται στον καθημερινό λόγο σαν επιχείρημα ή παράδειγμα.
Οι παροιμίες διαστέλλονται από τις παροιμιώδεις εκφράσεις, αφού οι δεύτερες αυτές δεν έχουν αυτοτέλεια και δεν σχετίζονται με μύθους.
Οι παροιμιώδεις εκφράσεις έχουν ειπωθεί από συγκεκριμένους ανθρώπους σε συγκεκριμένες στιγμές, χαρακτηρίζοντας μια κατάσταση, και από τότε επαναλήφθηκαν και σιγά - σιγά πέρασαν στο στόμα του λαού.
Σύμφωνα με τους σύγχρονους Έλληνες λαογράφους, οι παροιμίες προήλθαν:
α) Από σύμπτυξη μύθων και απόσπαση μιας χαρακτηριστικής έκφρασης κάποιου μύθου (Όσα δεν φτάνει η αλεπού τα λέει κρεμαστάρια, Αισώπειος μύθος),
β) Από ιστορικά γεγονότα (Φοβούμαι τους Έλληνες, ακόμα και όταν προσφέρουν δώρα, Βιργίλιος, Αινειάς),
γ) Από λόγια και αποφθέγματα ιστορικών προσώπων (Ες αύριον τα σπουδαία, Αρχίας, αρχηγός των Σπαρτιατών ),
δ) Από φράσεις της Αγ.Γραφής (Ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω (Απόστ. Παύλος, Προς Θεσσαλονικείς, Β΄, 3,10).
Άμεσα σχετιζόμενες με τις παροιμίες είναι οι γνώμες ή τα γνωμικά, που διαφέρουν από τις καθαυτό παροιμίες, μολονότι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις παροιμίες και στα γνωμικά δεν είναι ευδιάκριτη.
Η γνήσια παροιμία έχει μεταφορική έννοια, αφού άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πολλές συζητήσεις, και διαφωνίες, διατυπώθηκαν μεταξύ διαφόρων συγχρόνων παροιμιολόγων σχετικά με το θέμα αυτό, αλλά o Αριστοτέλης είχε ήδη διευκρινίσει το σημείο, δηλώνοντας λακωνικά: "Ένιαι των παροιμιών και γνώμαί εισίν." (Ρητορική,1395α 19).
Πηγή:www.translatum.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου