Παροιμίες χρησιμοποίησαν σποραδικά στα έργα τους τόσο οι δύο μεγάλοι ποιητές της αρχαιότητας, ο Όμηρος και ο Ησίοδος (8ος αιώνας π.Χ.), όσο και οι κωμικοί ποιητές, ο Αριστοφάνης και Μένανδρος.
Επίσης, οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι βυζαντινοί συγγραφείς χρησιμοποίησαν παροιμίες στα κείμενά τους. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως (398-404), ονομάζει τις παροιμίες, "λόγους σοφούς", προσθέτοντας ότι "ου δει των δημωδών παροιμιών καταφρονείν, αν έχωσί τισοφόν".
Η χρήση γνωμικών και παροιμιών στη λογοτεχνία είναι φιλολογικό θέμα που καθιερώθηκε από παλαιά.
Έχουν πραγματοποιηθεί εντυπωσιακές και λεπτομερείς φιλολογικές έρευνες και από διαφόρους μελετητές, έχουν εκπονηθεί διατριβές για τη χρήση παροιμιών από συγγραφείς με διεθνή φήμη, όπως είναι ο Αριστοφάνης, ο Ευριπίδης, ο Δάντης, ο Τσόσερ, ο Θερβάντες, ο Σαίξπηρ, ο Ραμπελαί και ο Γκαίτε.
Οι συγγραφείς αυτοί, ανάμεσα στα άλλα σχήματα λόγου, με τα οποία διακόσμησαν τα έργα τους, έχουν χρησιμοποιήσει γνωμικά και παροιμίες, ιδίως παροιμίες, παροιμιώδεις εκφράσεις ή παροιμιακές συγκρίσεις, είτε αυτούσιες είτε κάνοντας υπαινιγμούς σ' αυτές.
Στην αγγλική λογοτεχνία ο Τζέφρυ Τσόσερ (περ. 1340-1400), που θεωρείται ο πατέρας της αγγλικής ποίησης, έχει χρησιμοποιήσει αρκετές παροιμίες στα μακρά ποιήματά του.
Η χρήση των παροιμιών έφτασε στο αποκορύφωμά της ιδιαίτερα κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα.
Οι Ελισαβετιανοί θεατρικοί συγγραφείς Τζον Λύλυ (περ.1554-1606) [ 22 ] και Μπεν Τζόνσον (1572-1637) έκαναν ευρεία χρήση παροιμιών στα έργα τους. Πάνω απ' όλους όμως, ο μεγάλος δραματουργός Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (1564-1616) διακόσμησε τα θεατρικά έργα του με πολλές παροιμίες.
Για τίτλους σε δύο κωμωδίες του μάλιστα ο Σαίξπηρ χρησιμοποίησε παροιμίες: Τέλος καλό,όλα καλά και Με το ίδιο μέτρο.
Επίσης, στις περίφημες τραγωδίες του Ρωμαίος και Ιουλιέτα και Άμλετ, ιδίως στην 5η Σκηνή της Α΄Πράξης του Άμλετ, o Σαίξπηρ έκανε μεγάλη χρήση παροιμιών.
Ο σύγχρονός του Μιχαήλ Ντρέιτον (1563-1631) έγραψε ένα σονέτο στο κείμενο του οποίου ενσωμάτωσε δέκα παροιμίες.
Στις αρχές του 19ου αιώνα, μετά την αναβίωση του ενδιαφέροντος του Ρομαντισμού για τις παροιμίες, δύο σπουδαίοι μυθιστοριογράφοι, ο σερ Ουόλτερ Σκοτ (1771-1832) και ο Τσαρλς Ντίκενς (1812-70), στα πολλά και δημοφιλή μυθιστορήματά τους ενσωμάτωσαν σημαντικό αριθμό παροιμιών.
Παροιμίες μπορεί κανείς να βρει και στο βιβλίο του Λιούις Κάρρολ, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων (1865).
Ως αντανάκλαση στον λαϊκό πολιτισμό, η περισσότερο συστηματική μελέτη των παροιμιών κατά τον 20ο αιώνα ανανέωσε το ενδιαφέρον των μελετητών γι' αυτές.
Ο Λόρενς Ντάρρελ στα Πικρολέμονά του χρησιμοποιεί τρεις ελληνοκυπριακές παροιμίες.
Στη γαλλική λογοτεχνία ο Φρανσουά Βιγιόν (1431-1463;) ανάμεσα στις έξοχες μπαλάντες του έγραψε και μία με τίτλο "Η μπαλάντα των παροιμιών", η οποία αποτελείται από 36 παροιμίες.
Παρατίθεται το πρώτο οχτάστιχο (σε μετάφραση Σπύρου Σκιαδαρέση):
Όσο πάει στη βρύση, τόσο πιο νωρίς σπάει το λαγήνι·
Τόσο η γίδα κακοπέφτει, όσο πιο βαθιά σκαλίζει.
Όσο σίδερο πυρώσεις, τόσο κόκκινο θα γίνει,
Όσο πιο πολύ χτυπάς το, τόσο πιο πολύ λυγίζει.
Όσο πιο μίζερος είσαι, τόσο ο κόσμος σε μανίζει.
Όσο πιο πολύ αλαργεύεις, τόσο κι οι άλλοι σε ξεχνούνε.
Όσο ένας εχτιμιέται, τόσο και μονάχα αξίζει·
Όσο κράζεις τις γιορτάδες, τόσο πιο νωρίς θα ρθούνε.
Ο Φρανσουά Ραμπελαί (1494-1553), στο έργο του Γαργαντούας και Πανταγκρουέλ (1532) έγραψε ένα κεφάλαιο χρησιμοποιώντας παροιμίες.
Ο Ζαν ντε Λαφονταίν έκανε επίσης χρήση παροιμιών στα έργα του.
Στη γερμανική λογοτεχνία συστηματική συλλογή παροιμιών έγινε από τον Έγκμπερτ φον Λύττιχ, γύρω στο έτος 1023, αλλά παροιμίες μπορούν να εντοπισθούν και στο ποίημα Το τραγούδι του Χίλντεμπραντ, που ανάγεται στο έτος 800.
Ο μοναχός Νότκερ Λαμπέο, που έζησε τον 11ο αιώνα, χρησιμοποίησε ορισμένες ηθικοπλαστικές παροιμίες. Ο 15οςκαι ο 16ος αιώνας όμως μπορούν να θεωρηθούν η εποχή της ακμής των γερμανικών παροιμιών.
Συγγραφείς και ρήτορες, όπως ο Σεμπάστιαν Μπραντ, ο Χανς Ζακς και ο Μάρτιν Λούθερ, έκαναν χρήση παροιμιών στα έργα τους.
Κατά τον 17ο αιώνα δύο ονόματα εξέχουν: του Άγγελου Σιλέσιου και του Γιοχάννες Γκρίμμελσχάουζεν (1622-76), περίφημου μυθιστοριογράφου με θέματα από τη μεσαιωνική εποχή.
Το 1529 τυπώθηκαν στο Χάγκενάου 300 παροιμίες που είχαν συλλεγεί από τον Γιοχάννες Αγκρίκολα.
Αν και οι παροιμίες έχασαν μεγάλο μέρος από την εκτίμησή τους κατά την εποχή του Διαφωτισμού, ως αποτέλεσμα της κατά πολύ μεσαιωνικής προέλευσής τους, δεν παραμελήθηκαν καθόλου από τους συγγραφείς της κλασσικής εποχής, όπως είναι ο Λέσσινγκ, ο Σίλλερ και ο Γκαίτε.
Κατά τους νεότερους χρόνους ο πιο σημαντικός λογοτέχνης που έκανε χρήση παροιμιών στα έργα του είναι ο Μπέρτολντ Μπρεχτ.
Στην ιταλική λογοτεχνία παροιμίες υπάρχουν τόσο στη Θεία Κωμωδία του Δάντη, που ολοκληρώθηκε λίγο πριν από τον θάνατό του το 1321, όσο και στο ποίημα Il Morgante (1484) του ΛουίτζιΠούλτσι.
Ο ποιητής Τζιουζέππε Τζιούστι (1809-50) συνέλεξε 3.000 παροιμίες στη Συλλογή παροιμιών της Τοσκάνης (Φλωρεντία, 1853).
Ακολούθησε η συλλογή Ιταλικές παροιμίες (Μιλάνο, 1858) του Νικολό Τομμαζέο, ο οποίος , τονίζοντας τη σπουδαιότητα των παροιμιών τις κατέταξε μετά τη Βίβλο και έγραψε:
"Αν όλοι μπορούσαν να συγκεντρώσουν και να ταξινομήσουν τις παροιμίες κάθε λαού και κάθε εποχής, με τις ποικιλίες της έκφρασης, της φαντασίας και της σύλληψης, αυτό, μετά την Αγία Γραφή,θα ήταν το σημαντικότερο βιβλίο σκέψεων."
Πολλές παροιμίες υπάρχουν στα μυθιστορήματα του Τζιοβάννι Βέργκα, που αναφέρονται στη Σικελία.
Οι παροιμίες και τα ρητά αυτού του είδους κατέχουν σπουδαία θέση στην ισπανική γλώσσα και λογοτεχνία.
Οι παροιμίες γενικά, που στα ισπανικά λέγονται ρεφράνες, αδάχιος ή προβέρμπιος, είναι πολύ δημοφιλείς στο αριστούργημα του ΘερβάντεςΔον Κιχώτης (1605).
Όταν ο Σάντσο Πάντσα αρχίζει μια εξιστόρηση και ο Δον Κιχώτης του λέει "Άφησε τις παροιμίες σου. Προχώρησε στην ιστορία σου", ο Σάντσο απαντάει: "Όλες οι εξιστορήσεις πρέπει να αρχίζουν έτσι".
Πολυάριθμες είναι οι παροιμίες ιδιαίτερα στο έργο Η Δωροθέα (1634) του Λόπε ντε Βέγκα (1562-1635).
Άλλοι σπουδαίοι Ισπανοί συγγραφείς που χρησιμοποίησαν παροιμίες στα έργα τους είναι η Φερνάν Καμπαλλέρο (1796-1877), ο Μπενίτο Πέρεζ Γκαλντόζ (1843-1920), που θεωρείται ο καλύτερος μυθιστοριογράφος μετά τον Θερβάντες, ο Μιγκέλ Ντελίμπες (γεν. 1920) και ο Καμίλο Χοσέ Τσέλα (γεν. 1916), τιμημένος με το βραβείο Νομπέλ (1989).
Οι Ισπανοί είναι πολύ υπερήφανοι για τις πολυάριθμες γνωστικές αυτές ρήσεις που βρίσκονται εν αφθονία στη γλώσσα τους.
Στη νεοελληνική λογοτεχνία η παρουσία παροιμιών στα έργα ορισμένων κορυφαίων ποιητών και πεζογράφων είναι αξιοσημείωτη. Ο Κωστής Παλαμάς (1859-1943), λόγου χάρη, με την ευκαιρία της μεγάλης έκδοσης των Παροιμιών του Γ.Ν.Πολίτη, συνιστά τη μελέτη των παροιμιών, που τις θεωρούσε ένα μικρό είδος ποίησης. "Αξίζει να αναλυθούν οι παροιμίες, ως μνημεία γλωσσικά, που μια μέρα θα ευεργετήσουν το φιλόσοφο, θα ευεργετήσουν τον ποιητή", έγραψε.
Ο Παλαμάς επίσης, σ' ένα σονέτο του με τίτλο "Οι Πατέρες", εξαίροντας τη συμβολή του Πολίτη στη μελέτη των παροιμιών, γράφει: Και ξεσκεπάζεις της κρυφής, λιγόλοης παροιμίας τ' αγαλματένιο πρόσωπο, νόημα, φωνή της δίνεις.
Στα ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη (1863-1933), αν και δεν βρίσκονται αυτούσιες παροιμίες, υπάρχουν όμως πολλοί απόηχοι παροιμιών .
Ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957) έχει χρησιμοποιήσει πολλές παροιμίες στα μυθιστορήματά του Αλέξης Ζορμπάς και Καπετάν Μιχάλης.
Στο δεύτερο και μόνο έχουν εντοπισθεί και καταμετρηθεί πάνω από 50 παροιμίες.
Τέλος, ο Γιάννης Ρίτσος (1909-90) σε ποίημά του που βασίζεται στην παροιμία "Αν πιάσει φωτιά στη γειτονιά σου, περίμενε και στο σπίτι σου", καταλήγει: "Κανένας σήμερα δεν είναι μακριά απ' την πυρκαγιά"
Πηγή:www.translatum.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου